NU alumni Айымгүл Керімрай: Қазақстандағы энергетикалық жетiспеушiлiкті зерттеу

Біздің сұхбаттасушымыз – Айымгүл Керімрай, Назарбаев Университетінің Инженерия және цифрлық ғылымдар мектебінде Sustainable Engineering бағдарламасы бойынша оқыған. Қазір Айымгүл әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде постдокторант-зерттеуші болып жұмыс істейді.

Сіздің зерттеуіңіз қандай тақырыпты зерттеуге арналған? Оның мақсаты қандай?

Менің PhD диссертациямның тақырыбы: “ҚР тұрғын үй секторындағы жылу жүйелерін декарбонизациялау жолдарын модельдеу”. Біздің зерттеуіміз бірнеше тапсырмаларға бағытталған. Біріншіден, Қазақстанда энергетикалық жүйелерді модельдеу әлеуетін құру және оны тұрғын үй секторында энергияны пайдалануды дамытудың болашақ сценарийлерін әзірлеу үшін пайдалану. Екіншіден, дамушы елдердің проблемаларын шешу кезінде энергетикалық жүйелерді модельдеудегі қазіргі шектеулерді жою, атап айтқанда: энергетикалық кедейлік, энергияның жетіспеушілігі, қала мен ауыл арасындағы теңсіздік. Ақыр соңында, біз қолжетімділік пен деректерді талдау проблемаларын шешу үшін лайықты әдістерді әзірлеп, қолданғымыз келді.

 Мен осы тақырып бойынша бұрыннан бар зерттеулерді зерттей бастадым, деректердегі олқылықтар мен зерттеу қажеттіліктерін анықтадым, таза энергияға қол жетімділікті және энергетикалық кедейлік проблемаларын бағаладым. Нәтижесінде, менің ғылыми жетекшілеріммен бірге біз 2017 жылы жарияланған “Energy for Sustainable Development” ғылыми журналына үй шаруашылығында көмірді жылыту үшін пайдаланудың әлемдік үрдістері туралы мақала дайындадық. Біздің тағы бір мақаламыз Қазақстандағы отындық кедейлікті талдауға арналды, ол 2018 жылы “Local Environment. The International Journal of Justice and Sustainability” ғылыми журналына шықты.

Сондай-ақ, біз тұрғын үй секторы үшін энергетикалық жүйелер моделін құру, сценарийлерді әзірлеу және модельдеу нәтижелерін алу бойынша жұмыс жасадық. Мұның бәрін біз Journal of Cleaner Production ғылыми журналында жариялау үшін қабылданған ғылыми мақалада сипаттадық.

Қазіргі уақытта сіздің зерттеуіңізді іске асырудың негізгі нәтижелері қандай немесе жақын арада күтілуде ме?

Менің жұмысымның негізгі нәтижесі біздің зерттеуіміздің тұрғын үй секторын модельдеу және талдау саласындағы білімді қоғамда жақсарту үшін пайдасы болады.

Жалпы, зерттеу нәтижелеріне деген сұраныстың негізгі көрсеткіштерінің бірі – басқа ғалымдардың осы зерттеулерге сілтеме жасау фактісі. Осы мәселе бойынша менің мақалаларымның бірі Energy for Sustainable Development журналының ең көп дәйексөздер алынатын санатына енгенін айта аламын.

Менің жұмысым қоғамның, БАҚ-тың, саясаткерлердің назарын аударды. Мысалы, Ақпараттық бюродағы мақала Қазақстандағы отын кедейлігі туралы біздің зерттеуімізге арналды https://informburo.kz/interview/toplivnaya-bednost-v-bogatoy-strane.html

Диссертациямен жұмыс істеу барысында мен Қазақстандағы және шетелдегі әртүрлі алаңдардағы зерттеу нәтижелерін таныстырдым, Қазақстандағы энергетика статистикасын жақсарту үшін Статистика комитетімен тығыз жұмыс істедім.

Докторантурамен қатар мен энергетикалық жүйелерді модельдеуге байланысты жобалар бойынша зерттеу орталығында ғылыми қызметкер болып жұмыс істедім. 2011 жылдан бастап 2018 жылға дейін Назарбаев Университетіндегі зерттеу жұмысының аясында мен Қазақстанның энергия жүйесінің модельдерін әзірлеуге қатыстым. Бұл жұмыс, мысалы, Халықаралық энергетикалық агенттік, Жаңартылатын энергия жөніндегі халықаралық агенттік, Дүниежүзілік банк сияқты, бірқатар беделді халықаралық ұйымдардың жоғары бағасына ие болды. Сондай-ақ, мен тестілеуден өтіп, БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі жөніндегі негіздемелік конвенциясы үшін екі жылдық баяндамалардың сарапшы-рецензенті болдым.

Сіздің ойыңызша, диссертация барысында не маңызды?

Әрине, бұл тиімді ғылыми басшылық. Менің ғылыми жетекшілерім – НУ-дан профессор Луис Рамон Рохас Солорзано және Корк университеті колледжінің профессоры Брайан О ‘ Галлахуар (Ирландия) маған оқу барысында үлкен қолдау мен көмек көрсетті. Менің ғылыми жетекшілерімнің барлық адамдармен, әсіресе өз студенттерімен қарым-қатынаста құрмет білдіруі мәңгі есімде қалады. Сондай-ақ есімде қалғаны – олардың тығыз жұмыс кестесіне қарамастан, туындаған мәселелерді талқылауға әрқашан уақыт тапқандары.

Сондай-ақ, конференциялар мен семинарларға қатысу маңызды. Докторантураның 4 жылы ішінде мен Қазақстанда да, шетелде де оларға көп қатыстым. Бұл маған өз саламдағы зерттеулер туралы көбірек білуге, өзекті тақырыптар мен шешімдерден хабардар болуға, өз идеяларымды сарапшылармен талқылауға мүмкіндік берді.

Сіздің келесі жоспарларыңыз қандай?

Қазіргі уақытта мен Қазақстан қалаларындағы ауа сапасын зерттеумен айналысамын. Өкінішке орай, елдің барлық ірі қалаларында ауаның ластану проблемасы бар, бірақ бұл ретте осы тақырыптағы сапалы ғылыми зерттеулер өте аз. Соңғы екі жылда біз Алматы қаласындағы ауа сапасы туралы екі ғылыми мақала – Science of the Total Environment және Aerosol and Air Quality Research журналында жарияладық.

Мен сондай-ақ Орталық Азия мен Оңтүстік Азиядағы отын кедейлігі мен энергияның қолжетімділігі тақырыбын зерттейтін зерттеушілер тобында (бірнеше елдерден) жұмыс істеймін.

Қазір біз әріптестерімізбен бірге ғылымды кеңінен таратуға тырысамыз, түрлі алаңдарда дәрістер мен семинарлар өткіземіз. Біз “Air Quality Science” телеграм арнасын аштық, онда біз ауа сапасы саласындағы ғылыми зерттеулер туралы айтып, аударамыз, пайдалы мақалалар жазамыз және аналитика береміз. Біз ғылыми зерттеулерді түсінуге және осы білімді шешім қабылдау үшін пайдалануға үйренуіміз керек.

Саяси шешімдер ғылымға негізделуі керек. Ал ғылым дұрыс шешім қабылдау үшін саясаткерлер мен қоғам үшін сенімді ақпарат беруі тиіс. Сондықтан бұл ақпаратты түсінікті және қарапайым тілде жеткізу маңызды.

Болашақ докторанттарға сіздің ұсыныстарыңыз / тілектеріңіз қандай? Сіздің ойыңызша, диссертациямен жұмыс жасау кезінде не нәрсеге назар аудару керек?

Болашақ докторанттарға менің ұсыныстарым:

• Диссертация тақырыбын мұқият таңдау. Сіз өзіңіздің зерттеу тақырыбыңызға ғашық болуыңыз керек.
• Зерттеу тәжірибесі мол ғана емес, сонымен қатар достық қарым-қатынас жасайтын, жұмысқа ынталандыратын ғылыми жетекшіні таңдаңыз. Ғылымдағы жұмыс – бұл әрқашан жоғары бәсекелестік және өте үлкен күйзеліс. Сондықтан, ғылыми топта мұндай қарым-қатынас болмаса, докторантура азапқа айналуы мүмкін. Егер әлеуетті ғылыми жетекші сіздің сұрақтарыңыз бен электрондық хаттарыңызға уақытында жауап бермесе немесе 3 аптадан кейін жауап бермесе, онда бұл сізге уақыт болмауы мүмкін деген белгі.
• Сіздің диссертацияңыздың тақырыбы бойынша бір немесе бірнеше ғылыми мақалаларды күн сайын оқыңыз. Сіздің сөмкеңізде бос уақытта оқу үшін әрдайым бірнеше басылған ғылыми мақалалар (немесе электрондық кітап) болуы керек. 100, 200, 300 ғылыми мақалаларды оқығаннан кейін ғылымда жұмыс істеу, жарияланымдар жазу және диссертацияңызбен жұмыс істеу де біршама оңай болады. Ғылымдағы жұмыс – бұл аптасына 5 күн, күніне 8 сағаттан тұратын қалыпты жұмыс емес екенін, ол нәтижеге қол жеткізу үшін одан да көп еңбек етуді талап ететінін түсіну керек.