НУ докторантының зерттеуі 5G дамуына қалай көмегін тигізеді

Біздің сұхбаттасушымыз – Тілебалдиева Лейла, ол Назарбаев Университетінің Инженерия және цифрлық ғылымдар мектебінде ғылым, инженерия және технологиялар саласындағы докторантура бағдарламасы бойынша білім алып, сәуір айында докторлық диссертациясын сәтті қорғады. Бүгінгі күні профессор Ғалымжан Наурызбаевтың басшылығымен Лейла жүйелі бұзылулар болған кезде көптеген қолжетімді құрылғылар арасында сортогоналдық емес байланысты модельдеу проблемасымен жұмыс істей отырып, НУ-да ғылыми қызметпен айналысуды жалғастыруда.

Сіздің жұмысыңыз қандай инженерлік міндеттерді шешуге арналды?

Менің докторлық диссертациям когнитивті радио және миллиметрлік толқындық байланыс спектрін зондтау/бөлу, қабылдау таратқыштың бұрмалау шуы, бөгеуілдер және арнаның жай-күйі туралы жетілмеген ақпарат сияқты жүйелік бұзылуларды есепке ала отырып, болашақ байланыстың практикалық технологияларының тиімділігін модельдеуге және талдауға арналған. Когнитивті радио және миллиметрлік толқындық (mmWave) байланыс бүгінгі күні тұтыну деректеріне үнемі өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыру үшін 5G ең әлеуетті екі технология болып табылады. Когнитивті радио спектрді пайдалануды жақсартады, ал миллиметрлік толқындық байланыс миллиметрлік жиілік диапазонында үлкен өткізу қабілетіне ие болады. Біздің зерттеу 5G желілерінің операторларына жүйелік зақымданулар болған кезде істен шығу ықтималдығы мен желі сыйымдылығының өнімділігін модельдеуге және бағалауға көмектеседі.

Біздің зерттеуіміздің нәтижелері елдің телекоммуникация саласын дамыту үшін қолданылады және пайдалы болуы мүмкін, ол өз кезегінде бұрынғы ұрпақтарға қолжетімсіз болған көптеген жаңа қосымшаларды жасауға мүмкіндік береді. Автономды басқарылатын поездар, ұшқышсыз автомобильдер мен ұшақтар, алыстан жүргізілетін операциялар, сондай-ақ заттардың интернетке қосылған физикалық құрылғылардың ғаламдық желісі – сенсорлармен, датчиктермен және ақпарат беру құрылғыларымен жабдықталған «заттар» – бұл тек 5G технологиялардың кейбір ықтимал қосымшалары ғана болып табылады.

Қазір мен сымсыз байланыс бойынша зерттеу тобында жұмыс істеймін  және осы бағытта одан әрі жұмысты жалғастыруды жоспарлап отырмын.

Сіздің диссертацияңыздың жұмысы туралы не айтып берер едіңіз?

Назарбаев Университетінде ұмытылмас «докторантура саяхаты»  өтті. Менің ғылыми жетекшілерім профессор Behrouz Maham және профессор Theodoros Tsiftsis сымсыз байланысты зерттеу саласында өзін жақсы жағынан көрсеткен зерттеушілер ғана емес, сондай-ақ олардың үздік басшылар мен тәлімгерлер  екеніне көз жеткізе алдым. Олар маған іргелі зерттеулер әдістерін және ғылыми қызмет үшін қажетті басқа да дағдыларды үйренуге тамаша мүмкіндік берді. Мен өзімнің ғылыми басшыларыма өздерінің құнды уақытын менің біліміме арнай отырып, өзінің білімімен бөліскендері үшін оларға үлкен ризашылығымды білдіргім келеді.

Сондай-ақ мен докторантура басшысы, профессор Luis Rojas-Solórzanoға оның күш-жігері, іске деген шынайы адалдығы және әрбір докторантты қолдағандығы үшін алғыс білдіргім келеді. Әр апта сайын ол докторанттарға арналған семинарлар сериясын өткізді, олар бізге өте пайдалы болды. Бұл ретте, профессор осы кездесулерді өткізе отырып,  біз үшін кофе-брейктер ұйымдастырды. Біз, докторант-студенттер бір-бірімізбен кофе-брейктер –біздің  семинарларымыздың ең сүйікті бөлігі деп әзілдейтінбіз, өйткені біз бір-бірімізбен сөйлесіп қана қоймай, тамақтану мүмкіндігіне ие болатынбыз. Ал егер шындап айтар болсақ, мұндай семинарлар маған өте қызықты болды және шақырылған баяндамашылардың дәрістері мен сөз сөйлеулері мені таң қалдырды, онда біздің Университетіміздің профессорлары өздерінің бірегей әсерлерімен және тарихтармен бөлісті.

Жалпы, оқу жылдарында мен мұнда көптеген жаңа достар таптым, кәсіби байланыстарды нығайтып, қызықты семинарлар мен кездесулерде болдым, Университеттің тамаша қауымдастығымен бірге Жаңа жыл мен Наурыз мейрамын тойладым. Менің ойымша, бұл жарқын және жылы естеліктер ешқашан ұмытылмайды. Мен Назарбаев Университетіне жаңа білім мен дағдыларды алғаным үшін, осында алған баға жетпес тәжірибем үшін алғысымды білдіремін.

Инженерия – бұл қазақстандық әйелдер үшін дәстүрлі емес мамандану. Сіздің осы саланы таңдауыңыз немен байланысты болды? Бұл зерттеу саласына қызығушылық қашан пайда болды?

Мектепте жоғары буында гуманитарлық сыныпта оқыдым және үш жыл қатарынан тарих пәнінен облыстық пәндік олимпиадаға қатысқаныма қарамастан, мен әрдайым нақты ғылымдарды, атап айтқанда математика мен химияны жақсы көрдім. Бұл заттар маған өте қызықты болып көрінді. Сондай – ақ менің әкем мамандығы бойынша инженер-механик және бала кезімнен  оның жұмысын бақылап, шеберханада уақыт өткізуді өте жақсы көрдім.

11 сыныпта менің алдымда мамандық таңдау мәселесі тұрған кезде, мен көптеген мектеп түлектері сияқты не таңдарымды білмедім. Осы кезде туысым көмекке келді, ол бірнеше жыл бойы халықаралық мұнай компаниясында инженер болып жұмыс істеген және басымдықты мамандықтар бойынша белгілі бір көзқарасқа ие болған еді. Ол маған инженерлік мамандықты ең сұранысқа ие және перспективалы ретінде таңдауға кеңес берді. Осылайша, мен Сүлеймен Демирел университетінің «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету» факультетінің студенті болдым. Инженерия саласындағы академиялық мансабым осылай басталды.

Ғылыми қызметпен айналысуды аналық және отбасылық міндеттермен қалай үйлестіре алдыңыз? 

Иә, бұл шынымен оңай емес еді. Менің туыстарымның қолдауынсыз менің оқуымды сәтті аяқтап, диссертацияны қорғай алмас едім. Менің отбасымның барлық мүшелері менің ең маңызды тірегім және білімімді жалғастыру кезінде менің игілігім болды. Әсіресе менің жұбайымның анасы  Бахыт Тасанқызына   кішкентай балаларымды күтуде үлкен және баға жетпес көмек көрсеткені үшін алғысымды білдіремін. Мен бағдарлама бойынша оқуды бастағанда менің ұлым Әлімжан екі жаста болды, ал екінші оқу жылының соңына қарай менің қызым Раяна дүниеге келді.

Бір кездері Александр Македонский: «Тырысатын адам үшін мүмкін емес ештеңе жоқ»,-деген екен. Мен бұған өз тәжірибемнен көз жеткіздім, біздің санамыз ғана мүмкін емес деп санайтынын білдім. Ал өмірде бір нәрсеге қол жеткізгісі келетін адам үшін барлық жолдар ашық.

Болашақ докторанттарға ұсыныстарыңыз қандай?

Ғылыми жетекшіні және зерттеу пәнін таңдау болашақ докторанттар үшін маңызды және олардың анықтаушы шешімдерінің бірі болып табылады. Сондықтан, ең алдымен, әлеуетті ғылыми жетекшінің жарияланымдарымен танысуға, осы бағытта «өзіңізді сынап көруге» тырысуға, осы зерттеу саласы сізге қаншалықты қызықты екенін түсінуге кеңес беремін.

Тағы бір маңызды сәт – барлық докторанттарда депрессия мен мазасыздық сәттері болады, кейбір мәселелер ұзақ уақыт шешілмейді, ал эксперименттер нәтиже бермейді, қандай да бір себептермен басылымдарды жариялау мүмкін емес болады. Мұндай сәттерде тоқтап қалмау және әрі қарай табанды жұмыс істеуді жалғастыру өте маңызды. Ақыр соңында, нәтиже өзіңізді көп күттірмейді және сіз тек жеңіске жетіп қоймай, сонымен қатар өз зерттеуіңіздің саласын терең түсіне аласыз.

Өз уақытында ұлы Абайдың қазақтарға берген кеңесін есте сақтауға шақырамын – «ғылымды зерделей отырып, өз алдына айқын және асыл мақсаттар қоя отырып, басқалармен дауласу мүмкіндігін алу үшін білім алуға тырыспаңыз. Ақылға қонымды шектерде даулар сенімге берік болуға  көмектеседі, бірақ оларға деген құмарлық адамды бұзады».

Ия, ғылыми қызмет – асыл, бірақ өте күрделі жол. Мен болашақ докторанттарға және ғылыми қызметті таңдауға шешім қабылдағандардың бәріне сәттілік тілеймін! Өз кезегінде біз, осы жолды табысты аяқтаған докторанттар, әрдайым көмектесуге, кеңес беруге және өз тәжірибемізбен бөлісуге дайынбыз.