Орталық Азияның серпінді даму күндері: 21 ғасырдағы Жібек жолы: бейбітшілік жолындағы ғылым
2-5 маусымда Қазақстан, Нұр-Сұлтан қаласы Назарбаев университетінде халықаралық онлайн-конференция ұйымдастырылды. Конференция барысында серпінді жүйелер, сызықты емес серпін, ретсіздік және неғұрлым кең мағынада қиындықтар туралы ғылым саласындағы жаңа нәтижелер талқыланды.
Атап айтқанда, індеттің таралуында қолданылатын сызықты емес және стохастикалық механикаға, ретсіз аттракторларға және күрделі желілерге, статистикалық физикаға және ми динамикасын модельдейтін биологиялық желілерге, математикалық физикаға және машина жасауға, кванттық желілерге, сұйықтық механикасына және интеграцияланған жүйелерге басты назар аударылды. Бұл Ұлыбритания, Грекия, Германия, Үндістан, Италия, Иран, Оңтүстік Корея, Ресей, Қытай, Пәкістан, Өзбекстан, Бельгия, Словения, Испания, Оңтүстік Африка, Индонезия, Түркия және Қазақстан елдерінен шақырылған 33 спикермен өте табысты онлайн-кездесу болды. Оған Қытай, Үндістан, Ресей, Иран, Қазақстан, Ұлыбритания, Грекия, Словения, Түркия, Күрдістан, Бразилия, АҚШ, Оңтүстік Африка, Венгрия, Испания,Франция мен Германия елдерінен 130 адам қатысты.
Назарбаев университетінің профессоры Анастасиос Баунтистің төрағалығымен өткен конференция 2015 жылы әлемге әйгілі ғалымдар тобымен басталған халықаралық конференция сериясының бір бөлігі болып табылады. Бұл идея Орталық Азия елдерінде жоғары деңгейдегі кадрларды даярлауға өз үлесін қосу және сондай-ақ Ираннан Израильге, Ауғанстанға, Пәкістанға, Қазақстан және т. б. елдердің оқытушылары мен студенттерін жалпы пікірталастарда байланыс пен өзара іс-әрекетке тарту арқылы бейбіт реттеу процесіне өз үлесін қосу болып табылады. Шынында да, Орталық Азия – бұл саяси, экономикалық, діни тұрғыдағы әртүрлі проблемалары бар өте күрделі аймақ. Екінші жағынан, ғылым адамдар арасында күшті біріктіруші болуы мүмкін. Шынында да, адамдар діни наным-сенімдеріне, философиясына немесе саяси көзқарастарына қарамастан, ғылыми мәселелерде келіседі немесе келіспейді. Сондықтан біз осы сала үшін әртүрлі елдердің оқытушылары мен студенттері бірге кездесуге мүмкіндіктер жасауды ерекше маңызды деп санаймыз. Біздің мақсатымыз – біз айтқан «21-ғасырдың Жібек жолы: бейбітшілік жолындағы ғылымға шағын үлесімізді қосу. Біздің жоспарымыз жыл сайын ОА-ның осы бөлігіндегі әртүрлі елде серпінді күндер конференциясын ұйымдастыру болып табылады. Бірінші конференцияны 2015 жылы Самарқандта Мирзо Улуугбектің медресесінде Өзбекстан физикалық қоғамының президенті, профессор Даврон Матрасулов ұйымдастырды. Қазір уақытта біз келесі жылы Әзірбайжан, Бакуде кездесу өткізуді жоспарлап отырмыз.
Орталық Азия – бұл экономикалық және демографиялық жағынан тез дамып жатқан әлемнің бір бөлігі екенін ескеріңіз. Ол бұрынғы Кеңес Одағының бес республикасын қоса алғанда, бірнеше мемлекетті қамтиды. Тарихи тұрғыдан алғанда, бұл Ұлы Жібек жолының маңызды бөлігі. Халықтың жалпы саны өте үлкен және алдағы 40 жылда екі еселенеді деп күтілуде. Халық құрамы негізінен жастардан тұрады, сондықтан ол жоғары әлеуетке ие және білім беру мен ғылыми зерттеулерге инвестиция салу үшін тартымды. Қазіргі уақытта академиялық қоғамдастықтың басым бөлігі оқшауланған және Еуропамен соншалықты ынтымақтастық қарым-қатынас жасамайды.
Осы кездесулердің жалпы, негізгі тақырыбы – жаратылыстанудан әлеуметтік ғылымдарға дейін, нейробиологиядан (ми-күрделі жүйе) эпидемиологияға дейін (эпидемияны болжау және таралуы) қолдану салаларымен кешенділік. Бұл заманауи ғылымдағы өте қарқынды және пәнаралық тақырып. Іс жүзінде, дамуы бір-бірімен өзара әрекеттесетін, көптеген факторларға байланысты процесс болған жағдайда жүйенің тәртібі жеке құрамдас бөліктердің қасиеттерінен түсінікті болмайды. Күрделі жүйелердің мысалдары биомолекулалар мен тірі жасушалардан бастап адамға дейінгі табиғи жүйелер, әлеуметтік жүйелер мен экосфера, сондай-ақ интернет немесе кез келген кең ауқымды таратылған бағдарламалық жүйе сияқты, күрделі жасанды жүйелер болып табылады.
Күрделі жүйелер пәнаралық тәсілді қажет етеді. Шын мәнінде, олар қойған әмбебап сұрақтар биологиядан компьютерлік желілер мен адам қоғамдарына дейін, пәндердің кең спектрі үшін осылайша тұжырымдалуы мүмкін. Бұдан басқа, тиісті арнайы пәндердегі стандартты әдістер күрделі жүйелер түпмәтінінде қажет және кешенді әрі пәнаралық тәсіл негізінде ғана қол жеткізуге болатын, көп деңгейлі тәсілді сирек ескереді.
Қазіргі жаһандану жағдайында және әртүрлі желілер арқылы қалааралық өзара әрекеттестіктің өсіп келе жатқан мәнінде күрделі жүйелерді талдау экономикалық дамумен, әлеуметтік ұйымшылдықпен немесе әртүрлі географиялық ауқымда қоршаған ортамен байланысты әртүрлі мәселелерді зерттеуге көмектеседі. Қорыта келгенде, тез өсіп келе жатқан ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың әсері және осы жаңа технологияларға тәуелді орталықсыздандырылған желілер санының көптігі күрделі жүйелердегі зерттеулер нәтижесінде пайда болатын зерттеу мен шешімдерді қажет етеді. Атап айтқанда, процессорлардан желілерге көшудің қазіргі үрдісі «жаппай интеллект» пайда болуына алып келеді, ол болашақ желілердің жобалануы және басқарылуында үлкен рөл атқарады.
Бірақ, жоғарыда атап өткендей, бұл бастаманың маңызды мақсаты, біздің ойымызша, тек Орталық Азия елдерінен ғана емес, тұйық Кавказ бен Оңтүстік Азия елдерінен де болашақ алдыңғы буындағы жас ғалымдар мен зерттеушілерді біріктіру арқылы бейбіт процеске барынша ықпал ету болып табылады.