Galym-Galam: Әли Мортазави, NU SMG профессоры

“Galym-Galam” айдарының бүгінгі қонағы – Әли Мортазави, NU SMG профессоры. Ол “Тау жыныстарының нақты кернеуі мен сұйық қысым жағдайында коллектордың сарқылуын модельдеу үшін нақты үш осьті жүйені жасау, жобалау және салу”деп аталатын патент иегері. Али Мортазави халықаралық деңгейде тау-кен, геотехникалық және мұнай-газ инженериясы саласындағы салалық жобаларды оқыту, зерттеу және басқаруда 20 жылдан астам тәжірибесі бар.

Біліміңіз бен кәсіби тәжірибеңіз туралы айтып беріңізші

Мен Ирандағы Амир Кабир атындағы технологиялық университетінде тау-кен инжинирингі мамандығы бойынша техника ғылымдарының бакалавры дәрежесін, Канададағы Макгилл Университетінде Тау-кен механикасы саласында (Rock Mechanics) ғылым магистрі дәрежесін және Канададағы Королева университетінде (Queen’s University) тау-кен жару жұмыстары саласында философия докторы (PhD) дәрежесін алдым. НУ-да жұмыс істегенге дейін мен Ирандағы Амир Кабир технологиялық университетінде дәріс беріп, 48-ден астам магистрлер мен докторанттардың ғылыми жетекшісі болдым. Макгилл университетінің тау-кен және материалтану факультетінде ғылыми қызметкер ретінде жұмыс істей отырып, беделді халықаралық журналдарда 100-ден астам мақалалар шығардым.

Қазіргі зерттеу жобаңыз туралы айтып бере аласыз ба?

Менің негізгі зерттеу қызығушылықтарым гео-механикалық шахталарды жобалау мен тау-кен механикасымен байланысты. Соңғы 20 жыл ішінде мен геомеханикамен байланысты тау-кен инжинирингі саласындағы түрлі қолданбалы жобаларға белсене қатыстым. Геоматериалдардың күрделі және салыстырмалы түрде болжанбайтын әрекеттері геомеханика мәселелерінің көпшілігі нақты жағдай мен кен орнына байланысты екендігіне алып соғады.

 Жұмыс барысында геотехникалық дизайнмен байланысты геомеханика саласындағы жаңа зерттеулер үшін керемет идеялар алдым: жер асты және ашық кеніштер, биік тау жыныстарының тұрақтылығын жобалау және талдау, тереңдіктегі ірі жер асты құрылыстарын жобалау, метро желілері, суару жүйелері және автомобиль туннельдері сияқты жер асты және жер үсті азаматтық құрылыстар; тау-кен және құрылыс конструкцияларын динамикалық талдау және; мұнай мен газды сақтаудың жер асты камераларын жобалау және есептеу.

Менің зерттеуімнің негізгі бағыты жер асты тау-кен жұмыстарын жүргізу үшін тәуекелді бағалаудың геомеханикалық моделін жасау болып табылады. Бұл зерттеу жобасының негізгі мақсаты – жер асты тау-кен өнеркәсібінде қолданылатын пайдалы қазбаларды өндірудің әртүрлі әдістеріне байланысты геомеханикалық тәуекелдердің  жиынтығын зерттеу. 

Дәстүрлі жобалау әдіснамаларын қолдана отырып, геотехникалық есептер мен проблемалардың күрделілігін ескере отырып, геомеханикада сандық есептеу әдістерін дамыту өте маңызды. Демек, менің зерттеуімнің екінші бағыты-шахталарды жобалаудағы алдыңғы қатарлы құралдар ретінде сандық есептеу әдістерін, атап айтқанда, үзілістерді модельдеу әдістерін әзірлеу, жылжыту және қолдану.Менде үзіліс механикасы, жеке элементтер әдісі (DEM) және үзіліссіз деформация талдауы (DDA) бойынша 20 жылдан астам тәжірибем бар. Менің болашақ зерттеулерімнің негізгі мақсаты–сандық әдістерді және қолданбалы модельдеуді қолдана отырып, далалық жағдайдағы геоматериалдар мен геотехникалық құрылымдардың нақты әрекетін болжау және қолданбалы модельдеуді алға жылжыту.

Сіздің негізгі зерттеу нәтижелеріңіз қандай?

Қазіргі уақытта біз Қазақстанның ірі жерасты кеніштерінде геомеханиканың есептік параметрлерінің жақсы дерекқорын жинай алдық. Менің зерттеу тобымның басты бағыты – жер асты тау-кен жұмыстарын таңдау үшін қауіпті бағалау моделін жасауға бағытталған өлшеу процедураларын жасау. Осы мақсатқа жетудің алғашқы қадамдары жасалды және жұмыс жалғасуда.

Неліктен НУ-да қызмет қыламын деп шешім қабылдадыңыз?

Назарбаев Университеті Қазақстандағы жетекші университет болып табылады және іргелі зерттеулерге үлкен көмек көрсетеді. 

Ол көмек ғылыми зерттеулерді қаржыландыру, заманауи зертханалық жабдықтар және барлық деңгейдегі халықаралық ғылыми форумдарға қатысу мүмкіндігі түрінде көрсетіледі. Сонымен қатар, қазақстандық тау-кен өнеркәсібі халықаралық деңгейде жетекші орынға ие және жылдам қарқынмен дамуда. Бұл тау-кен өндірісіндегі бұрыннан бар әзірлемелерге сәйкес тау-кен өндірудің соңғы әдістерін әзірлеуге көптеген мүмкіндіктер туғызады.

Болашақ жоспарларыңыз қандай?

Профессор ретінде мен жоғарыда аталған зерттеу бағыттары бойынша жұмысты жалғастыруды және тау-кен инженериясы саласындағы іргелі зерттеулерді алға жылжытуды көздеп отырмын. Мен сондай-ақ Қазақстанның тау-кен өндіру өнеркәсібі алдында тұрған жобалау мәселелеріне бағытталған салалық зерттеу бағдарламасын әзірлегім келеді.